-
1 каршы
I 1. прил.1) противополо́жный; противолежа́щий, противостоя́щийкаршы йорт — противостоя́щий дом
каршы карават — противостоя́щая крова́ть
каршы урам — противолежа́щая у́лица
2) перен.; разг. проти́вный, вражде́бный, антагонисти́ческийкаршы гаскәр — вражде́бное во́йско
3) перен.; разг. упря́мый, непослу́шныйкаршы кеше уенны бозар — (посл.) упря́мый челове́к испо́ртит игру́
4) напереко́р; про́тивкаршы сүз әйтү — сказа́ть напереко́р
бу тәкъдимгә каршы кеше юкмы? — есть кто про́тив э́того предложе́ния?
5) в функ. сказ. про́тивмин каршы түгел — я не про́тив, я не возража́ю
халык сугышка каршы — наро́д про́тив войны́
6) как первый компонент сложного слова противо-законга каршы противозако́нныйянгынга каршы чаралар — протипопожа́рные мероприя́тия
7) нареч. каршыга навстре́чуҗил каршыга исә — ве́тер ду́ет навстре́чу
каршыга килеп чыгу — вы́й́ти навстре́чу
каршыга очрау — попа́сться навстре́чу
8) в знач. послелога каршында, каршысында пе́ред, на виду́, в глаза́х (кого-л.)кешеләр каршында йөзем ак — пе́ред людьми́ моя́ со́весть чиста́
аның каршында начар булып калу — в его́ глаза́х оста́ться плохи́м
2. нареч.халык каршында саубуллашу — на виду́ у всех проща́ться
1) вопреки́, про́тив, напереко́ркаршы әйтү — сказа́ть про́тив
каршы эшләү — сде́лать напереко́р
2) навстре́чу, напро́тивкаршы очрады — попа́лся навстре́чу
каршы килә — идёт навстре́чу
каршы утыру — сиде́ть напро́тив
•- каршы әйтешү
- каршы әйтү
- каршы бару
- каршы буларак
- каршы булу
- каршы килү
- каршы куелу
- каршы кую
- каршы күтәрелү
- каршы тору
- каршы төшү
- каршы һөҗүм
- каршы чыгу II послелог; с направит. п.1) к, на, вбәхеткә каршы — к сча́стью
сорауга каршы җавап — отве́т на вопро́с
кызганычка каршы — к несча́стью
2) про́тивагымга каршы — про́тив тече́ния
яктыга каршы утыру — сиде́ть про́тив све́та
җилгә каршы бару — идти́ про́тив ве́тра
3) на, гля́дя на...төнгә каршы чәй эчү — пить чай на́ ночь
кичкә каршы юлга чыгу — на́ ночь гля́дя отпра́виться в путь
4) напро́тивукытучыга каршы утыру — сиде́ть напро́тив учи́теля
5) в отве́тхатка каршы хат язу — написа́ть письмо́ в отве́т
"кем бара" - диюгә каршы берничә кеше кул күтәрде — в отве́т на вопро́с "кто пойдёт?" по́дняли ру́ки не́сколько челове́к
-
2 чара
I сущ.1) сре́дство (действие или совокупность действий, средств для осуществления чего-л.)шахта хуҗасының эшчеләргә каршы эшләгән чараларыннан берсе - провокация — одно́ из де́йствий хозя́ина ша́хты про́тив рабо́чих - провока́ция
2) ме́ра, сре́дство, возмо́жностьбашка чара булмау — не име́ть друго́го сре́дства
бер чара да юк — нет ни еди́ной (никако́й) возмо́жности
3) мероприя́тие, планбу чара яшь композиторның талантын ачты — э́то мероприя́тие откры́ло тала́нт молодо́го компози́тора
чараларның тормышка ашырылуына шатлану — ра́доваться претворе́нию в жизнь пла́нов
•- чарасына керешү
- чара эзләү
- чарасына керү II сущ.1) ча́ша, плетённая из пру́тьев, соло́мы, иногда́ сши́тая из ко́жи и употребля́ющаяся как хле́бница2) больша́я деревя́нная ча́шаипи чарасы — ча́ша для вы́печки хле́ба
• -
3 шомлык
1) бе́дствие, беда́; напа́сть ( посланная богом или чёрной силой)шомлык килде туган илгә — бе́дствие охвати́ло ро́дину
башка шомлык төште — обру́шилась беда́ на го́лову
2) зло, зло́е де́ло; злосча́стный, злополу́чныйшомлык эшләп ташлау — сотвори́ть зло
3) исто́чник зла, злоключе́ниебу шомлыклар барсы да аның аркасында — все э́ти злоключе́ния из-за него́
бу шомлыкка ышанып булырмы икән — мо́жно ли бу́дет дове́риться э́тому сорванцу́
••шомлыкка каршы — на беду́, к несча́стью; как на грех, гре́шным де́лом; см. тж. гөнаһ шомлыгына каршы
-
4 гөнаһ
1. сущ.1) рел. грех, согреше́ние; грехопаде́ниегөнаһларны кичерү — отпусти́ть грехи́
таяктан түгел, гөнаһтан кач — (погов.) не бо́йся кнута́, а бо́йся греха́
йа хода, гөнаһларымны ярлыка (кичер) — го́споди, прости́ мои́ прегреше́ния
2) грех, просту́пок, вина́, прови́нностьгөнаһына күрә җәзасы — по вине́ и наказа́ние
барлык гөнаһларны бер кешегә өю — сва́ливать все грехи́ на одного́ челове́ка
3) грешо́к, оши́бка, недоста́токбалачак гөнаһлары — грешки́ (оши́бки) де́тства
2. прил.вак-төяк гөнаһлар — ме́лкие грешки́; незначи́тельные оши́бки
1) грехо́вный, гре́шныйгөнаһ эш — гре́шное де́ло
гөнаһ уйлар — грехо́вные по́мыслы
2) в знач. сказ. грешно́, грехо́вно; грехялганлау - зур гөнаһ — грешно́ врать; врать - большо́й грех
3) в знач. вводн. сл. гөнаһтыр! ей-бо́гу! кляну́сь бо́гом! че́стное сло́во!гөнаһтыр мин түгел — ей-бо́гу, не я
•- гөнаһ эшләп ташлау
- гөнаһ эшләү••гөнаһ капчыгы; гөнаһ чокыры> — грехово́дник, завзя́тый гре́шник
гөнаһ тоту; гөнаһы тоту> — понести́ наказа́ние (за грехи́), быть нака́занным (бо́гом)
- гөнаһ шомлыгына каршыгөнаһына керү — греши́ть ( на кого) подозрева́ть, несправедли́во обвиня́ть ( кого), возводи́ть напра́слину ( на кого)
-
5 алты
числ. колич.1)а) шесть; ше́стероалты ай көтү — ждать шесть ме́сяцев
алты көннән кайтыр — вернётся че́рез шесть дней
алты дус — ше́стеро друзе́й
алты бала үстерделәр — они́ вы́растили шестеры́х дете́й
б) шестёрка (чего, кого)алты ат җиккән чана — са́ни, запряжённые шестёркой коне́й
колонна булып алты автомашина бара иде — в коло́нне шла шестёрка автомаши́н
2) в знач. сущ.; в притяж. ф. алтыбыз, алтыгыз, алтысы ше́стеро (шесть) из; (нас, вас, их) ше́стеро; шестёрка; алтыбыз да (мы) все ше́стеро; все шесть из нас; вся на́ша шестёркаалтыбыз казыр, калганнарыбыз агач утыртыр — ше́стеро из нас бу́дут копа́ть, а остальны́е - са́женцы выса́живать
алтыныкы бетәр - алтмышныкы калыр — (посл.) ше́стеро сде́лают, а шестьдеся́т - затя́нут (букв. где ше́стеро, там зако́нчат, а где шестьдеся́т - там (де́ло) затя́нется)
3) в сочет. со словами на -лы или -лык шести-, с шестью́, из шести́, в шестьалты басулы — шестипо́льный
алты бүлмәле — шестико́мнатный; из шести́ (в шесть) ко́мнат
алты серияле фильм — шестисери́йный (из шести́ се́рий, в шесть се́рий) фильм
алты тәрәзәле — в шесть о́кон; с шестью́ о́кнами
4) мат.а) шестью́алты җидең - кырык ике — шестью́ семь - со́рок два
б) алтыдан шеста́я часть, из шести́алтыдан биш — пять шесты́х
алтыдан өчкә алтыдан икене кушу — к трём шесты́м приба́вить две шесты́х
5) в знач. сущ.; разг.а) шестёрка, шесто́й ( трамвай)анда алты белән барасы — туда́ на́до е́хать на шестёрке (шесто́м)
б) карт. шестёркаалтыдан йөрү — ходи́ть с шестёрки (шестёрок)
в) шесть (лет, го́диков); шесто́й (год, го́дик)аңа әле генә алты тулды — ему́ то́лько испо́лнилось шесть
укырга алтыда ук өйрәнде — чита́ть он научи́лся ещё в шесть лет
алтыга чыкты инде, алты белән бара инде — ему́ уже́ шесто́й (год) пошёл; ему́ уже́ идёт шесто́й го́дик (год)
г) шесть (часо́в); шесто́й (час)алтыдан алтыга эшләү — рабо́тать с (от) шести́ до шести́ (часо́в)
д) алтылар о́коло шести́ (часо́в); приме́рно шесть (часо́в)алтыларга кил — приди́ часа́м (так, приме́рно) к шести́
6) в знач. сущ.а) алтылары приме́рно (приблизи́тельно) шесто́е (число́)алтыларына тәмамларбыз — заверши́м приме́рно к шесто́му (числу́)
б) алтыларында приме́рно (приблизи́тельно, о́коло) шесто́го (числа́)в) алтысы шесто́е (число́)айның алтысы — шесто́е число́ (ме́сяца)
алтысына каршы төндә — в ночь на шесто́е
•- алты ат көчле
- алты атылышлы
- алты бармаклы
- алты баскычлы
- алты басулы чәчү әйләнеше
- алты дюймлы
- алты еллык
- алты җирдә
- алты ишкәкле
- алты йөз
- алты йөз ат көчле
- алты йөзьеллык
- алты йөз метрлы
- алты йөзле
- алты йөзлек
- алты кат
- алты катлап
- алты көнлек
- алты метрлы
- алты почмаклы
- алты сумлык
- алты тапкыр
- алты мәртәбә
- алтытомлык
- алтыурынлы
- алты яшьлек
- алты яшьтәге
- алтыдан бер••алтың алты якка китү — расходи́ться (разойти́сь) кто куда́; расходи́ться все в ра́зные сто́роны
-
6 аяк
I сущ.1) нога́, но́ги (у человека, некот. животных и птиц); ла́па, ла́пы ( у крупных хищников); (кечкенә, нечкә) но́жка (у ребёнка, грибов, рюмки); ла́пка (у кошки, тетерева) || ножно́й (тормоз, насос), для ног (рычаг управления, педали)аякта басып тору — стоя́ть на нога́х
аягы чебиләгән — у него́ цы́пки на нога́х
аяк арган — но́ги уста́ли, уста́лость в нога́х
аяк бармаклары — па́льцы ног ( на ногах); ( у хищника) па́льцы лап (на ла́пах)
аяк кымырҗу — зуд в нога́х
аякны кузгатып кую — дви́нуть (пошевели́ть) ного́й (нога́ми)
аякка кияргә юк — не́чего наде́ть на́ ноги; не́чего обу́ть
балаларның аягына алу — купи́ть де́тям на́ ноги; купи́ть де́тям о́бувь
арт аякларына басу — встать на за́дние ла́пы ( о медведе)
аяк богавы — ножны́е кандалы́
аягың ләпелдәмәсә, авызың чәпелдәмәс фольк. — не поша́ркаешь нога́ми, не поча́вкаешь губа́ми; нога́ми не подви́гаешь, ртом не зача́вкаешь
2) но́жка (стола, табуретки), разно́жка; нога́ (крана, экскаватора, буровой установки)урындыкның бер аягы селкенә — но́жка у сту́ла шата́ется
3) в функ. сказ.; разг.а) аяктакөне буе аякта — це́лый день на нога́х
бабай хәзергә аякта әле — де́душка пока́ хо́дит
•- аягы белән колачлау
- аягы белән кочу
- аягына су төшерү
- аягына су төшү
- аяк аксау
- аяк башы
- аяк бөкләп
- аяк йоны
- аяк йөзе
- аяк киеме
- аяк киендерү
- аякка кию
- аякка киенү
- аяк кию
- аяк киенү
- аяк куя торган
- аяк машинасы
- аяк очы
- аяк очында
- аяк салмыйча
- аякны салмыйча
- аяктан салмыйча
- аяк табаны
- аяк таю
- аяк чишендерү
- аяк чишенү••аягы авыр — см. авыр аяклы
аягы керсә, башы кермәгән (башы керсә, аягы кермәгән) — ещё поступи́ть (офо́рмиться, зачи́слить, прийти́) не успе́л; бе́з году неде́ля (как появи́лся) ( работает в новом коллективе)
аягы (аякка) таза (нык) — на́ ногу кре́пкий (кре́пок)
аягы тик тормый — но́ги не стоя́т на ме́сте (у кого-л.); ≈≈ не стои́тся на ме́сте (кому-л.)
аягына сыер басмаган — прост. ли́ха не хвати́л (хлеба́л, ню́хал, испыта́л, отве́дал), го́ря ещё не знал (ве́дал, отве́дал, вида́л); ещё не зна́ет, почём фунт ли́ха; мо́лодо да зе́лено
аягың төкле булсын! — да бу́дет счастли́вым (све́тлым, сча́стьем), к сча́стью твой прихо́д (прие́зд, возвраще́ние, вход в но́вую семью́, посеще́ние, поселе́ние)! входи́ со счастли́выми нога́ми, ступи́ счастли́вой ного́й; пусть твой прихо́д принесёт сча́стье (бу́дет к сча́стью, к ра́дости)
аяк арасында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в разн. знач. пу́таться ме́жду ног (нога́ми)
аяк асты итү (ясау); аяк астына әйләндерү — проходны́м дворо́м сде́лать ( лестничную площадку в большом доме); в проходно́й двор превраща́ть/преврати́ть, обраща́ть/обрати́ть; зата́птывать/затопта́ть (газон, садик)
аяк астына егылу — см. аякка егылу
аяк астына палас (келәм) җәю (түшәү) — путь (доро́гу, доро́жку) ковро́м выстила́ть (вы́стлать, устила́ть/устла́ть); путь кра́сной доро́жкой выстила́ть
аяк астына ташлау — см. аяк астына салу 3)
аяк астында (аунап) ятмый — под нога́ми не валя́ется, на у́лице (доро́ге, полу́) не валя́ется
аяк астында буталу (буталып йөрү, чуалу) — в нога́х пу́таться, под нога́ми пу́таться (меша́ться)
аяк астында туфрак булырга тору (әзер булу) — гото́в стать пра́хом (пыли́нкой) ( под чьими) стопа́ми (нога́ми); гото́в (согла́сен) но́ги мыть ( кому)
аяк атлаган саен — см. адым саен
аяк атлар (басар) җир (урын) юк (калмаган) — ша́гу не сде́лаешь (шагнёшь, сту́пишь), ша́гу нельзя́ (невозмо́жно, не́где) сде́лать
аяк басмаган — ( чья) нога́ не ступа́ла (ступи́ла); де́вственный ( лес)
аяк белән эшләү (язу, ремонтлау) — прост. ле́вой ного́й де́лать (выполня́ть, кра́сить, писа́ть, ремонти́ровать); де́лать спустя́ рукава́
аяк бетереп йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк бетү — см. аяктан калу 2)
аяк калмас — но́ги не отни́мутся (отва́лятся; отпаду́т)
аяк (аяклар) калмау — см. аяктан калу 2)
аяк киеме туздыру — ирон.; шутл. (понапра́сну, зря, без то́лку) о́бувь сна́шивать (сноси́ть, ста́птывать/стопта́ть, изна́шивать/износи́ть, сбива́ть/сбить, бить); бесполе́зная (бестолко́вая, никчёмная) ходьба́ (хожде́ние)
аяк кыздыру (кыздырып йөрү) — промина́ть/промя́ть (жеребца, собаку); де́лать/сде́лать проми́нку ( лошади); проми́нка
аяк кыскарту — прост. но́ги (но́жки) укора́чивать/укороти́ть ( кому) прост.
аяк кычыту — см. аяксу
аяк очына (очы белән генә) басып — на цы́почках (носо́чках, носка́х)
аяк сузу — прост. но́ги (но́жки) протя́гивать (протяну́ть, вы́тянуть, отки́дывать/отки́нуть) прост. ( чаще о животных); (о мелких животных, птицах) но́жки (ла́пки) кве́рху прост.; дух испуска́ть/испусти́ть прост.
аяк талдырып (әрәм итеп) йөрү (бару, килү) — см. аяк ите ашатып йөрү
аяк тартмый (бармый) — но́ги не иду́т (несу́т); не тя́нет (не хо́чется, не охо́та) идти́ (пойти́, ходи́ть/сходи́ть) безл. ( куда)
аяк терәп каршы тору — встава́ть/встать на дыбы́
аяк тибү — ( в гневе) ного́й (нога́ми) то́пать (зато́пать, то́пнуть, прито́пнуть); ( на такт музыки) нога́ми (ного́й) прито́пывать (то́пать)
аяк тигән җиргә тия, тимәгән җиргә тими (юк) — см. аяк җиргә дә тимәү
аяк тыну — см. аяк басылу
аяк урынына тояк — взаме́н; как-ника́к заме́на (кака́я ни на есть, хоть кака́я-то); хоть кака́я-нибудь, да заме́на; ( о человеке) Ива́н ли, Си́дор ли, как-ника́к заме́на
аяк үзеңнеке түгел (кебек) — но́ги (но́жки) (как, бу́дто, сло́вно, то́чно) чужи́е (не свои́); ног (под собо́й) не чу́ешь (чу́вствуешь)
аяк эштән чыгу — см. аяктан калу
аяк яздыру — см. яраландыру
аяк ялгыштыру (саташтыру, бутау) — с ноги́ сбива́ться/сби́ться
аякка аяк куеп — нога́ на́ ногу ( усесться полукругом на траве)
(аякка) аяк чалыну (эләгү, уралу, чорналу) — ≈≈ нога́ за́ ногу захо́дит (заплета́ется, зашла́, цепля́ется)
аякка баскан — на нога́х
аякка бастыру — в разн. знач. на́ ноги ста́вить (поста́вить, поднима́ть/подня́ть); взбудора́живать/взбудора́жить, восстана́вливать/восстанови́ть, возрожда́ть/возроди́ть
аякка басып — см. аяк өсте 1)
аякка гер таккан (аскан, бәйләгән) кебек — бу́дто (сло́вно) ги́ри на нога́х (вися́т, привя́занные)
аякка егылып сорау (үтенү, ялыну, ялвару, баш ору) — в но́ги (но́жки) па́дать (упа́сть, пасть, бро́ситься, ки́нуться); к нога́м ( чьим) па́дать; в но́ги кла́няться (поклони́ться) (кому-л.)
аякка нык (таза) — на́ ноги (ногу) кре́пок, ступа́ет кре́пко; но́ги кре́пкие ( у кого)
аякка тагылган (бәйләнгән) таш (гер) кебек — как (бу́дто, сло́вно, то́чно) ги́ри (балла́ст, ка́мень) на нога́х
аякны алыштырып кую (басу, алу) — переступи́ть (перемина́ться) с ноги́ на́ ногу
аякны - ат, кулны канат итеп (итәсең дә) — (брать/взять) но́ги в ру́ки (оха́пку) и...; как на кры́льях
аякны төреп кую (тору) — зара́нее (заблаговре́менно, пора́ньше) пригото́виться (гото́виться, подгото́виться, забо́титься, позабо́титься, шевели́ться/пошевели́ться, предусмотре́ть); быть нагото́ве (настороже́, начеку́)
аяктан егу — в разн. знач. (о ветре, сильном течении, болезни, качке во время шторма, тяжёлой вести и т. п.); с ног вали́ть (свали́ть, повали́ть)
аяктан егылырдай булу; аяктан егылыр хәлгә (чиккә) җитү — см. аяктан калу 2)
- аягыннан тотып селкесәң дә булмыйаяктан таякка калу — но́ги на костыли́ (па́лки) смени́ть; оста́ться с костыля́ми (на костыля́х), лиши́вшись ног
- аягыннан тотып селкесәң дә чыкмый
- аягыннан тотып селкесәң дә бер тиен төшми
- аяк асты
- аяк астына салу
- аяк астына салып таптау
- аяк астында
- аяк астында уралу
- аяк астындагы
- аяк астындагы җир
- аяк астындагы җирлек
- аяк атлаган якка
- аяк атлар хәл булмау
- аяк атлар хәл калмау
- аяк атлар чама булмау
- аяк атлар көч булмау
- аяк атлар рәт булмау
- аяк атлар дәрман булмау
- аяк атлау
- аяк баскан җир яну
- аяк баскан туфрак яну
- аяк басу
- аяк басылу
- аяк җиргә дә тимәү
- аяк идәнгә дә тимәү
- аяк ите ашатып йөрү
- аяк ите ашап йөрү
- аяк ите бетереп йөрү
- аяк өсте
- аяк өстеннән
- аяк өсте йоклый
- аяк өстеннән йоклый
- аяк өсте йоклап йөри
- аяк өстеннән йоклап йөри
- аяк өсте төш күрү
- аяк өсте төш күреп йөрү
- аяк өстеннән төш күрү
- аяк өсли төш күрү
- аяк атламау
- аяк та атламау
- аяк та атлап карамау
- аяк атлыйсы булмау
- аяк атлатмау
- аяк та атлатмау
- аяк атларга бирмәү
- аяк та атларга бирмәү
- аяк басмау
- аяк та басмау
- аяк басып карамау
- аяк та басып карамау
- аяк басасы булмау
- аяк та басасы булмау
- аяк бастырмау
- аяк та бастырмау
- аяк терәп
- аяк тыгу
- аяк чалу
- аяк ялы
- аякка басу
- аякка егылу
- аякны көчкә атлау
- аякны көч-хәл белән атлау
- аякны чак атлау
- аякта көчкә басып
- аяктан егылу
- аяктан калу
- аяктан язу II сущ.; диал.ча́шка, ча́ша; бока́л -
7 биш
числ.; колич.1) пять, пя́теробиш көн эчендә — в тече́ние пяти́ дней
биш метр озынлыгында — длино́ю в пять ме́тров
биш тегүче — пять (пя́теро) портны́х
биш дус — пя́теро друзе́й
2) в знач. сущ.; в притяж. ф. бишебез, бишегез, бишесе пя́теро (пять) из ( кого), нас (вас, их) пя́теро; пятёркабишебез дә — (мы) все пя́теро; все пя́теро из (нас)
бишегездән дә — от всех вас пятеры́х
бишесенә дә — всем (им) пятеры́м; всем пятеры́м из них
3) в сочет. со словами на -лы, -лык: пяти-, с пятью́, из пяти́, в пятьбиш басулы — пятипо́льный ( севооборот)
биш тонналы — пятито́нный
биш тонналы машина — маши́на-пятито́нка
биш бүлмәле өй — дом из пяти́ ко́мнат
биш юллы шигырь — пятисти́шие
биш меңле отряд — пятиты́сячный отря́д
биш көнлек сәяхәт — пятидне́вное путеше́ствие
4) мат.а) пя́тьюбиш бишең (биш тапкыр бишең, биш (җирдә) бишең) - егерме биш — пя́тью пять - два́дцать пять
биш җидең (биш тапкыр (җирдә) җидең) - утыз биш — пя́тью семь - три́дцать пять
б) биштән пя́таябиш бер өлеш — пя́тая часть; одна́ пя́тая
5) в знач. сущ.; разг.а) пятёрка, пя́тый ( трамвай)бишкә утырып китик соң — пое́дем же на пятёрке
б) пять (лет, годиков)балага биш тулды инде — ребёнку уже́ испо́лнилось пять
ул биштә әзерлек группасына йөри башлады — в пять лет он на́чал ходи́ть в подготови́тельную гру́ппу
в) пять (часо́в); пя́тый (час)бишкә җыелабыз — собира́емся к пяти́ (часа́м)
биштән бишкә кадәр эшләделәр — рабо́тали с (от) пяти́ до пяти́ (часо́в);
г) бишләр о́коло пяти́ часо́в; приме́рно пять (часо́в)бишләрдә өстәл артына утырабыз — ся́дем за стол о́коло пяти́ (часо́в)
6) в знач. сущ.а) бишләре приме́рно (приблизи́тельно) пя́тое (число́)бишләреннән соңга калмый — не поздне́е приме́рно (числа́) пя́того
б) бишләрендә (приблизи́тельно) о́коло пя́того (числа́); числа́ так пя́тогов) бишесе пя́тое (число́)айның бишесе — пя́тое число́ ме́сяца
- биш ат җигүле арбабишесенә каршы — төндә в ночь на пя́тое
- биш бармак
- биш бармаклы
- биш башлы
- биш гөмбәзле
- биш иҗекле
- биш йөз метр ара
- биш йөз ел
- биш йөзлек
- биш катлы
- биш кырлы
- биш класслы
- биш тиен
- биш тапкыр
- биш яшьлек••- биш былтыр -
8 браконьерлык
сущ.браконье́рство || браконье́рскийбраконьерлык эшләре — браконье́рские дела́
браконьерлыкка каршы көрәшү — боро́ться про́тив браконье́рства
- браконьерлык кылубраконьерлыкта йөрү — ходи́ть в браконье́рах, браконье́рствовать
-
9 караңгы
1. прил.1) тёмный, су́мрачный, неосвещённыйкараңгы бүлмә — су́мрачная ко́мната
караңгы урам — неосвещённая у́лица
2) тёмный, дрему́чийкараңгы урман — дрему́чий лес
3) тёмный (близкий к чёрному, не светлый)караңгы күк йөзе — тёмное не́бо
караңгы зәңгәр күлмәк — тёмно-си́нее пла́тье
ул караңгы төсләр генә кия — она́ но́сит то́лько тёмные цвета́
4) перен. тёмный, чёрный, беспросве́тныйкараңгы язмыш — тёмная судьба́
караңгы көннәр — беспросве́тные дни
якты һәм караңгы истәлекләр — све́тлые и мра́чные воспомина́ния
5) перен. мра́чный, су́мрачный, угрю́мый, хму́рый, неприве́тливый, неулы́бчивый ( о настроении человека)караңгы йөз — угрю́мое лицо́
караңгы чырай — мра́чный вид
6) перен. тёмный, сомни́тельный, непоря́дочный, неблагови́дный, подозри́тельныйкараңгы эшләр — тёмные дела́
караңгы шәхес — непоря́дочная ли́чность
караңгы юллардан килгән байлык — бога́тство, прише́дшее сомни́тельными путя́ми
7) перен. тёмный, неизве́стный, непоня́тный, нея́сный, тума́нныйәсәрнең караңгы урыннары — тёмные места́ прозведе́ния
минем киләчәгем караңгы — моё бу́дущее нея́сно
кияү - ат шикелле караңгы товар — (посл.) зять - как ло́шадь, неизве́стный това́р
8) перен.а) тёмный, неве́жественный, необразо́ванный, непросвещённый, отста́лый, некульту́рныйкараңгы кеше булып калу — оста́ться неве́жественным челове́ком
б) тёмный, глухо́й, отста́лыйилнең караңгы почмаклары — глухи́е углы́ страны́
2. сущ.караңгы авыллар — отста́лые дере́вни
темнота́, те́мень, тьма; су́мерки; мгла, мраккараңгыда калу — оста́ться в темноте́
3. нареч.бер караңгыдан икенче караңгыга — от темна́ до темна́
1) мра́чно, су́мрачно, угрю́мо, хму́ро, неприве́тливо, неулы́бчивокараңгы каршы алу — встре́тить хму́ро
2) в знач. нареч. караңгыда впотьма́х, в темноте́караңгыда утыру — сиде́ть в темноте́
•- караңгы чакта
- караңгы төшкәнче
- караңгы төшү
- караңгы иңү
- караңгы чүгү
- караңгыга калу••караңгы чырай белән — угрю́мо, мра́чно, неприве́тливо, негостеприи́мно
караңгы чырайлы — угрю́мый, хму́рый, мра́чный ( о человеке)
-
10 колач җәеп
1) прям.; перен. с распростёртыми объя́тиямиколач җәеп каршы алу — встре́тить с распростёртыми объя́тиями
2) перен. в по́лную си́луколач җәеп эшләү — рабо́тать в по́лную си́лу
-
11 корал
сущ.1) в разн. знач. ору́жие (огнестрельное, ядерное, химическое, холодное) || оружейныйкорал җитештерү — произво́дство ору́жия
корал заводы — оруже́йный заво́д
корал склады — оруже́йный склад, арсена́л
рус коралының даны — сла́ва ру́сского ору́жия
коралга! — к ору́жию!
2) собир. вооруже́ниеяңа төр кораллар — но́вые ви́ды вооруже́ния
коралларны кыскарту — сокраще́ние вооруже́ния
3) прям.; перен. ору́дие, сре́дство (труда, производства), инструме́нт (измерительный, столярный, музыкальный)авыл хуҗалыгы кораллары — сельскохозя́йственные ору́дия
корал эшләр, ир мактаныр — (посл.) инструме́нт де́лает, мужчи́на хва́стается
тәнкыйть - йогынтылы корал — кри́тика - де́йственное ору́жие
үзеңә каршы корал бирү — дать (кому-л.) ору́жие про́тив себя́
тел - үткен көрәш коралы — язы́к - о́строе ору́дие борьбы́
•- корал йөртүче
- корал остасы
- коралын алу••корал (корал көче) белән янау — бряца́ть (угрожа́ть) ору́жием
корал итү — испо́льзовать (кого-л., что-л.) как ору́дие
корал көченә таяну — прибега́ть к си́ле ору́жия
корал куллану — обнажа́ть/обнажи́ть ору́жие, применя́ть/примени́ть ору́жие
корал күтәрү — подня́ть ору́жие (против кого-л.)
корал ташлау — броса́ть/бро́сить ору́жие, скла́дывать/сложи́ть ору́жие; сдава́ться, капитули́ровать
корал тотып — с ору́жием в рука́х
коралга тотыну (ябышу) — бра́ться (взя́ться, хвата́ться) за ору́жие, прибе́гнуть к ору́жию
коралга чакыру (өндәү) — призыва́ть к ору́жию (кого-л.)
-
12 оят
1. сущ.1) стыд, позо́р; срам, стыд и срам, позо́рище; срамота́ прост.оятыннан кая керергә белмәү — не знать, куда́ де́ться от стыда́
оят үлемнән яман — (погов.) позо́р ху́же сме́рти
2) разг. со́вестьоят белергә кирәк — на́до име́ть со́весть
2. прил.синең оятың юк — у тебя́ нет со́вести
посты́дный, неприли́чный, позо́рный; зазо́рный прост.оят эш эшләү — соверши́ть неприли́чный посту́пок
3. нареч.оят сүз әйтү — сказа́ть неприли́чное сло́во
сты́дно, неприли́чно, позо́рноязарга оят — неприли́чно писа́ть
әйтергә оят — сказа́ть сты́дно (грех)
оят булып китте — ста́ло сты́дно (со́вестно)
••оят белү — стыди́ться, со́веститься
оят сату — развра́тничать, распу́тничать
оят сүз — брань, ру́гань, нецензу́рщина
оятка калдыру — опозо́рить, осрами́ть, обесче́стить; конфу́зить/сконфу́зить
оятка көч килү — стыд и срам, позо́р
оятны оныту — см. оят качу
ояттан ашу — редко; см. оят качу
оятыма каршы — вводн. сл. к стыду́ своему́
оятын оятлау — испы́тывать/испыта́ть стыд, позо́р (за кого-л.)оятыңа көч килер — бу́дет сты́дно (со́вестно)
- оят качу- оят килү
- оятка калу -
13 салкын
1. прил.1)а) холо́дный, моро́зныйсалкын кул — холо́дная рука́
салкын көн — моро́зный день
салкын җил — холо́дный ве́тер
салкын кыш — холо́дная ( суровая) зима́
б) студёный, ледяно́йбик салкын су — студёная вода́
2) холо́дный (не отапливаемый, не утеплённый, не излучающий тепла)салкын сарай — не утеплённый сара́й
салкын вагон — холо́дный ваго́н
салкын бүлмә — холо́дная ко́мната
салкын йолдызлар — холо́дные звёзды
3)а) холо́дный, осты́вший; сты́лый; не подогре́тый ( о пище)салкын коймак — холо́дные ола́дьи
салкын бәрәңге — осты́вший карто́фелъ
салкын аш — сты́лый суп
б) холо́дный ( в обычном виде)өстәлдә салкын закускалар — на столе́ холо́дные заку́ски
салкын ашамлык кына әзерләү — гото́вить то́лько холо́дные блю́да
в) холо́дный, прохлади́тельныйсалкын эчемлекләр — прохлади́тельные напи́тки
4) перен.а) холо́дный, бесстра́стный, бесчу́вственный, безду́шныйсалкын хатын — бесстра́стная же́нщина
салкын темперамент — холо́дный темпера́мент
б) холо́дный, хала́тный, равноду́шный, безразли́чный, безуча́стныйэшкә карата салкын мөнәсәбәт — равноду́шное отноше́ние к рабо́те
в) хладнокро́вный, сде́ржанныйсалкын акыл — холо́дный ум
5) спец. холо́дный, производи́мый без нагрева́ниясалкын штамповка — холо́дная штампо́вка
балыкны салкын юл белән ыслау — холо́дное копче́ние ры́бы
6) перен. холо́дный, сухо́й, суро́вый, стро́гий, недоброжела́тельныйсалкын елмаю — холо́дная улы́бка
салкын караш — недоброжела́тельный взгляд
2. сущ.салкын мөгамәлә — холо́дное обраще́ние
1) хо́лод, моро́з, сту́жакышкы салкын — зи́мний хо́лод
көчле салкын елганы катырды — сту́жа скова́ла ре́ку́
2) обычно мн. ч.салкыннархолода́, моро́зысалкын башланды — уда́рили моро́зы
3) холодо́к, прохла́даагач астына салкынга утыру — сесть в холодо́к под де́ревом
3. нареч.иртәнге салкында яхшырак эшләнә — в у́тренней прохла́де лу́чше рабо́тается
1) хо́лодно, моро́зно, прохла́днобүген салкын — сего́дня моро́зно
2) перен. хо́лодно, хала́тно, равноду́шно, безразли́чно, безуча́стно, прохла́дноэшкә салкын карау — равноду́шно относи́ться к рабо́те
3) перен. хо́лодно, су́хо, сде́ржанно, недоброжела́тельносалкынгына каршы алу — встре́тить хо́лодно
салкын гына сөйләшү — разгова́ривать су́хо
•- салкын тидерү
- салкын алдыру
- салкын тию
- салкын алу
- салкынга чыдам
- салкынга түзем
- салкынга чыдамлылык
- салкынга түземлелек••(аркадан, тәннән) салкын йөгерү — хо́лод (моро́з) по ко́же (по те́лу, по спине́)
салкын кан белән — хладнокро́вно
салкын канлы — хладнокро́вный
салкын карау — хала́тность
салкын корал — холо́дное ору́жие
салкын су койган кебек — как бу́дто холо́дной водо́й окати́ли (обли́ли)
салкын сугыш — холо́дная война́
-
14 уңай
1. прил.1) удо́бный, сподру́чныйуңай урын — удо́бное ме́сто
уңай позиция — удо́бная пози́ция
эшкә уңай кием — удо́бная для рабо́ты оде́жда
2) удо́бный благоприя́тный, подходя́щийуңай вакыт туры китереп — улучи́в подходя́щий моме́нт
уңай вакытта — в удо́бное вре́мя
3) удо́бный, нала́женныйуңай тормыш — удо́бная (нала́женная) жизнь
4) положи́тельный, утверди́тельный; позити́вныйуңай җавап — утверди́тельный отве́т
уңай бәяләмә алу — получи́ть положи́тельный о́тзыв
мәсьәләнең уңай ягы — положи́тельная сторона́ вопро́са
5) положи́тельный; вполне́ хоро́шийбик уңай кеше — о́чень положи́тельный челове́к
уңай үрнәк — положи́тельный приме́р
уңай сыйфатлар — положи́тельные ка́чества
6) спец. положи́тельныйуңай корылма физ. — положи́тельный заря́д
уңай саннар — положи́тельные чи́сла
уңай герой — лит. положи́тельный геро́й
7) прие́млемый, досту́пный, схо́дный, вы́годныйуңай шартлар — прие́млемые усло́вия
2. нареч.узеңә уңай эш эзләү — иска́ть себе́ вы́годную рабо́ту
1) удо́бно, сподру́чно, с руки́үзләренә ничек уңай, шулай эшлиләр — они́ де́лают так, как им сподру́чно
2) вы́годно, на́ рукукаршы килүе миңа бик уңай булды — его́ отка́з оказа́лся мне на́ руку
3) положи́тельно, утверди́тельно; позити́вномәсьләне уңай хәл итү — реши́ть вопро́с положи́тельно
4) в лу́чшую сто́рону, лу́чшеүзен уңай хис итү — чу́вствовать себя́ (по)лу́чше
5) прие́млемо, досту́пно, схо́дно ( о цене)3. сущ.; в косв. п.1) направле́ние, сторона́Әтнә, Мәңгәр - һәммәсе бер уңада — Атня́, Менге́р - все в одно́м направле́нии ( на одной стороне)
2) ладэшләр уңайга китте — дела́ пошли́ на лад
3) вре́мякичке уңайда — в вече́рнее вре́мя
җәйге уңайда — в ле́тнее вре́мя, ле́том
•- уңае килгәндә
- уңае килгән саен
- уңаен карау
- уңаен табу••уңаена тору — не пере́чить; не идти́ про́тив; гла́дить по ше́рсти
уңай килү — везти́/повезти́, посчастли́виться
-
15 фән
сущ.1) нау́ка || нау́чныйфән өлкәсендә эшләү — рабо́тать в о́бласти нау́ки
фән хезмәткәре — нау́чный рабо́тник
2) нау́ка, дисципли́на, предме́тюридик фәннәр — юриди́ческие нау́ки
төгәл фәннәр — то́чные нау́ки (предме́ты)
•- фән иясе- фәнгә каршы
- фәнгә каршылык
См. также в других словарях:
контрчара — Каршы җавап буларак эшләгән чара … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
эш — 1. Шөгыль, гамәл, хезмәт. Гадәт, вазифа, бурыч, хак йорт эшләре. Эшкәртелә торган, хәзерләнү процессында булган нәрсә 2. Нәр. б. җитештерү, ясау, эшкәртүгә һ. б. юнәлтелгән эшчәнлек. Гомумән берәр өлкәдәге эшчәнлек. Фикерләргә, сүзләргә капма… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
җавап — 1. Бирелгән сорау буенча нәр. б. аңлату, раслау яки кире кагу тәртибендә әйтелгән сүз. Дәрестә куелган сорау яки бирем буенча укучының укытучы һәм класс алдында сөйләве 2. Үзеңнең барлыгыңны, кайда булуыңны һ. б. белдерү өчен аваз салу, эндәшү 3 … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
тик — I. Хәрәкәтсез. Бер көе, һаман бер рәвештә. Эшсез, эшләмичә, буш (башлыча, механик хәрәкәтне яки хәрәкәтсезлекне белдергән фигыльләр белән) тик кенә йөрү. сөйл. Ник соравына каршы әйтелә торган кире мәгънәле сүз ник болай эшләдең? – Тик. . II. ТИК … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кул — I. 1. Кеше гәүдәсенең ике яныннан чыгып торган пар әгъза. Шул әгъзаның беләзектән түбәнге өлеше, чугы 2. күч. Берәр эшне, шөгыльне башкарган көч, корал, чара, бер эштә, шөгыльдә катнашлык дошман кулы сизелә. Берәр эшнең уйланылган, гөман ителгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
хәрәкәт — и. 1. Әйбернең яки аның кисәкләренең торышы үзгәрү; тынычлык яки тик торышка капма каршы хәл. Нин. б. механизмның, машинаның һ. б. ш. эшләп торышы, йөреше 2. филос. Материянең яшәү рәвеше, аның аерылгысыз гомуми үзлеге, матди дөньяның туктаусыз… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
ак — I. 1. Кар, сөт һәм акбур төсенә якын ачык төс 2. Чиста, керсез. күч. Эчкерсез, саф, гөнаһсыз 3. Чал ак сакаллы карт 4. Гражданнар сугышында большевикларга каршы булган ак офицер и. АКЛАР – Контрреволюционерлар, акгвардиячеләр, большевизм… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
аяклану — 1. Аякка басу, йөреп китү. Йокыдан уянып йөри башлау, йокыдан тору 2. күч. Савыгу, тернәкләнү, хәлләнү 3. күч. Кемгә яки нәрсәгә карата кирелек эшләү, баш күтәрү, каршы чыгыш ясау традициягә каршы аякланды 4. күч. Югалган яки урланган нәрсә тур.… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кире — 1. Элекке хәрәкәткә капма каршы 2. Тискәре, эчке (кием тур.) 3. Нәр. б. хупламый, кирәклеген танымый торган. Тискәре, начар. Ямьсез, күңелсез 4. Берәр нәрсәнең юклыгын, уңай якка булмавын раслый торган, көткәнгә капма каршы булган 5. күч. Үзсүзле … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
әзер — с. 1. Файдаланырга яраклы булган, шундый хәлгә килгән; төгәлләнгән, әзерләп куелган. рәв. Берәр эшне башкарырлык хәлдә, әзерлек хәлендә. Кем. б. тарафыннан хәстәрләнгән, файдалану өчен яраклы хәлгә китерелгән 2. Алдан уйланылган, тупланган… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бурычлы — с. 1. Бурычы, бирәчәге булган 2. Яхшылыкка каршы яхшылык эшләргә тиешле моның өчен сиңа бурычлымын. Тиешле, тиеш эшләп табарга бурычлысың … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге